ΑΝΑΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑ: Ο,ΤΙ ΔΕΝ ΑΡΧΙΖΕΙ ΣΗΜΕΡΑ, ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ ΑΥΡΙΟ

Αναβλητικότητα: ό,τι δεν αρχίζει σήμερα, ποτέ δεν τελειώνει αύριο

Είναι απόγευμα Παρασκευής και η ώρα περνά. Εργάζεσαι μανιωδώς για να ολοκληρώσεις μια εργασία πριν από την προθεσμία των πέντε, ενώ σιωπηλά “τα βάζεις με τον εαυτό σου” που δεν την ξεκίνησες νωρίτερα.

Πώς έγινε αυτό; Τι πήγε στραβά; Γιατί έχασες την εστίασή σου;

         Προφανώς, ήταν οι ώρες που ξόδεψες διαβάζοντας ξανά και ξανά τα μηνύματα του ηλεκτρονικού σου ταχυδρομείου, ο χρόνος που δαπάνησες στον έλεγχο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η υπερβολική "προετοιμασία", τα διαλείμματα του καφέ καθώς και άλλα καθήκοντα που θα μπορούσαν να διεκπεραιωθούν και την επόμενη εβδομάδα.

Σου ακούγεται οικείο; Αν ναι, δεν είσαι μόνος!

Η αναβλητικότητα είναι μια παγίδα στην οποία πέφτουμε πολλοί, και ενώ μπορεί να είναι παρήγορο να γνωρίζεις ότι δεν είσαι μόνος, είναι απογοητευτικό να συνειδητοποιείς πόσο μπορεί να σε κρατήσει πίσω. Η αναβλητικότητα θεωρείται μια επίκτητη συμπεριφορά, μια συνήθεια που προφανώς λειτούργησε στο παρελθόν αλλά πια είναι δυσλειτουργική και πρέπει να ξεμάθεις.

Μήπως αναβλητικότητα σημαίνει τεμπελιά;

Η αναβλητικότητα πολύ συχνά συγχέεται με την τεμπελιά, αλλά πρόκειται για δύο έννοιες τελείως διαφορετικές. Η πρώτη αποτελεί μια ενεργή διαδικασία - επιλέγεις να κάνεις κάτι άλλο αντί για το έργο που γνωρίζεις ότι πρέπει να κάνεις. Αντίθετα, η δεύτερη υποδηλώνει απάθεια, αδράνεια και απροθυμία να δραστηριοποιηθείς.

Μπορεί να σε οδηγήσει σε άγχος, σε μια αίσθηση ενοχής, σε σοβαρή απώλεια παραγωγικότητας, καθώς και σε κοινωνική αποδοκιμασία για τη μη τήρηση ευθυνών ή δεσμεύσεων. Αυτά τα συναισθήματα, συνδυαζόμενα, μπορούν να σου προκαλέσουν περαιτέρω αναβλητικότητα.

Πώς σε κάνει να νιώθεις ;

Η αναβλητικότητα φαίνεται να είναι λιγότερο επώδυνη απ’ όσα «κρύβονται» πίσω από αυτή. Μπορεί να λειτουργεί ως ένα είδος «ψυχολογικής μάσκας», προστατεύοντάς σε από τις συνέπειες της αρνητικής κριτικής γιατί, μ’ αυτό τον τρόπο, η αποτυχία ορίζεται απλά ως μια κακή στρατηγική και όχι ως μια έλλειψη προσωπικής ικανότητας. Η τακτική της αναβλητικότητας σου επιτρέπει «να προστατεύσεις την εικόνα σου» μεταθέτοντας την ευθύνη για το αποτέλεσμα σε παράγοντες έξω από σένα τον ίδιο προσωπικά. Εάν αποτύχεις σε κάτι, μπορεί να εκλογικεύσεις την απογοήτευσή σου ότι οφείλεται στην αναβλητικότητα και να σκεφτείς ότι «αν δεν περίμενα μέχρι το τελευταίο λεπτό θα τα είχα πάει πολύ καλύτερα». Εάν επιτύχεις, η αυτοεκτίμηση διατηρείται σε ανεκτά επίπεδα, καθώς τα επιθυμητά αποτελέσματα έχουν επιτευχθεί παρά το γεγονός μάλιστα ότι αναβλήθηκε η εργασία που έπρεπε να γίνει.

Ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους αναβάλλεις μια δράση;

Η αναβολή της δράσης παρουσιάζεται σε διάφορες μορφές και εκφάνσεις και τα αίτια που τη δημιουργούν και τη συντηρούν είναι πολλά και διαφορετικά. Ουσιαστικά, αποτελεί ένα σύμπτωμα πίσω από το οποίο μπορεί να κρύβονται πολλά κίνητρα. Βέβαια, κάθε περίπτωση δεν υποδηλώνει και ένα υπόβαθρο ψυχοπαθολογίας. Σε κάποιους ανθρώπους η εκδήλωση αναβλητικότητας μπορεί να αποτελεί απλά ένα προσωρινό στάδιο εξέλιξης, ιδιαίτερα στους εφήβους που ακόμη διαμορφώνονται και εξελίσσονται. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να υποδηλώνει απλά ότι κάτι δεν σου αρέσει και για τον λόγο αυτό αναβάλλεις διαρκώς την πραγματοποίησή του, ενώ κατά βάση πρέπει να αλλάξεις άμεσα στόχο και προορισμό! Πολύ συχνά, όμως, υποδεικνύει μια σημαντική παράμετρο αποδυνάμωσης και μπλοκαρίσματος του ψυχισμού σου που σε συνοδεύει για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, ίσως και από την παιδική ηλικία.

Η διερεύνησή της κρύβει πολλές εκπλήξεις. Ας τις εξετάσουμε!

Φόβος αποτυχίας

Όταν η απόδοση γίνεται το μοναδικό μέτρο αξιολόγησης του εαυτού σου, τότε νιώθεις πως, μόνο αν τα καταφέρεις θα είσαι αποδεκτός. Έτσι, μία εξαιρετική απόδοση λανθασμένα θεωρείται ότι δείχνει ένα εξαιρετικό άτομο, ενώ μία μέτρια απόδοση ένα μέτριο άτομο. Ο ρόλος της αναβλητικότητας εδώ είναι προστατευτικός: σπάει την ισοδυναμία της ικανότητας με την απόδοση. Σου επιτρέπει να πιστεύεις πως οι ικανότητές σου υπερέχουν του αποτελέσματος. ‘Θα τα κατάφερνα καλύτερα αν είχα ξεκινήσει νωρίτερα’. Είναι πιο ανώδυνο να κατηγορήσεις τον εαυτό σου για αποδιοργάνωση παρά για ανεπάρκεια.

Φόβος ελέγχου

Μερικές φορές μ' αυτόν τον τρόπο προσπαθείς να πεις ‘όχι δεν θα με αναγκάσεις να το κάνω’. Συνήθως προέρχεται από παιδικά βιώματα αν μεγάλωσες σε ένα περιβάλλον όπου υπήρχε ένα είδος αυταρχικότητας ή ελέγχου. Παρόλο που δεν είσαι πια παιδί, νιώθεις την ίδια πίεση. Η αναβλητικότητα, σε αυτή την περίπτωση, σε βοηθά να αντισταθείς στον έλεγχο και την καθυπόταξη της προσωπικότητάς σου και αυξάνει την αίσθηση αυτονομίας σου. Η συμπεριφορά σου όμως καταλήγει να είναι αυτοηττώμενη - να υπονομεύει τον ίδιο σου τον εαυτό.

Χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον

Μπορεί, πάλι, να είναι απόρροια μιας γενικότερης έλλειψης οργάνωσης του οικογενειακού σου περιβάλλοντος. Μπορεί να βιώνεις το περιβάλλον ως χαοτικό και έτσι να μην μπορείς και ο ίδιος να οργανώσεις τη ζωή σου. Αναβάλλεις διαρκώς γιατί, απλά, δεν γνωρίζεις από πού πρέπει να αρχίσεις, τι πρέπει να κάνεις, τι θέλεις, προς ποια κατεύθυνση επιθυμείς να πορευτεί η ζωή σου…

Τελειομανία

          Σχετίζεται, επίσης, με την τελειομανία, την οποία δημιούργησαν οι υψηλές προσδοκίες που είχαν οι γονείς σου από σένα ήδη από παιδί, οι οποίοι σου έμαθαν ότι τα λάθη δεν είναι ανεκτά. Επειδή όμως τα λάθη είναι αναπόφευκτο μέρος της ανθρώπινης φύσης, η αναβλητικότητα εξυπηρετεί έναν σκοπό: να αποφύγεις την απογοήτευση των προσδοκιών τους και, φυσικά, την προσωπική αποτυχία. Φοβάσαι, λοιπόν να ξεκινήσεις ή να ολοκληρώσεις κάτι μην τυχόν και δεν είναι «τέλειο».

Φόβος επιτυχίας

Το παράδοξο είναι ότι μπορεί και να αναβάλλεις κάτι διαρκώς επειδή φοβάσαι την επιτυχία! Είναι γεγονός ότι η επιτυχής έκβαση ενός στόχου αποφέρει «ευθύνες» και αναγνώριση του status και της ανεξαρτησίας/ αυτονομίας σου, γεγονός που προκαλεί άγχος και τάση για αποφυγή. Η αναγνώριση και η επιτυχία μπορούν να φέρουν και πάλι στο προσκήνιο τις υψηλές προσδοκίες από τους άλλους εκκινώντας τον φαύλο κύκλο του φόβου αποτυχίας και αποφυγής.

Δυσκολίες στη γνωστική επεξεργασία πληροφοριών

Ίσως πάλι αντιμετωπίζεις γενικότερα δυσκολίες στη γνωστική επεξεργασία των πληροφοριών. Μια από αυτές μπορεί να είναι και η δυσκολία αντίληψης και αξιολόγησης του χρόνου. Μπορεί να μην είσαι σε θέση να διαχειριστείς τον χρόνο με κατάλληλους τρόπους. Παράλληλα, μπορεί να νιώθεις και μια αβεβαιότητα σχετικά με τις προτεραιότητες και τους στόχους σου. Παρουσιάζεις δυσκολία συγκέντρωσης και το παραμικρό ερέθισμα μπορεί να σου αποσπάσει την προσοχή. Έχεις έντονη σκέψη, τάση για εκλογίκευση και νιώθεις ότι δεν μπορείς να επικεντρωθείς σε ένα ερέθισμα λαμβάνοντας το κατάλληλο σήμα από το περιβάλλον για να καταλήξεις σε ένα συμπέρασμα και να προχωρήσεις σε δράση.

Παράλληλα, η αναβλητικότητά σου μπορεί να οφείλεται και στην αδυναμία σου να καθυστερήσεις την ανάγκη σου να νιώσεις άμεσα ευχαρίστηση και την αποζητάς ακριβώς εκείνη τη στιγμή!

Θα μπορούσες, επίσης να συγκαταλέγεσαι στις περιπτώσεις εκείνων που αναβάλλουν διαρκώς μέχρι να νιώσουν τον πανικό της τελευταίας στιγμής καθώς μόνον αυτός -και η έκρηξη αδρεναλίνης που τον συνοδεύει- αποτελούν το κίνητρο ή την ευχαρίστηση για την επιτέλεση και ολοκλήρωση μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας.

Αναζήτηση φροντίδας και προσοχής

Μπορεί, ακόμα, να περιμένεις από τους άλλους να κάνουν πράγματα για σένα ή απλά αναζητάς την προσοχή ή την φροντίδα τους. Βέβαιο είναι πάντως ότι με την αναβλητικότητά σου καταφέρνεις να τους ανησυχήσεις και να δημιουργήσεις μια αίσθηση αγωνίας για το αν θα τα καταφέρεις, αν θα προλάβεις, τι θα γίνει, κι έτσι οι άλλοι ασχολούνται μαζί σου…

Κούραση και εξουθένωση

Τα πράγματα, τέλος, μπορεί να είναι και λιγότερο περίπλοκα. Μην ξεχνάς ότι τα δεδομένα των σύγχρονων τεχνολογικών κοινωνιών θέτουν διαρκώς πιο έντονους καθημερινούς ρυθμούς, με πολλαπλές δραστηριότητες, υποχρεώσεις και ημερομηνίες παράδοσης που πρέπει να τηρούνται σχεδόν αμείλικτα. Ως εκ τούτου η αναβλητικότητά σου μπορεί να υποδηλώνει απλά ότι η υπερβολική δουλειά και οι υποχρεώσεις δεν σου επιτρέπουν να χαλαρώσεις και αναβάλλεις προκειμένου να «επιβιώσεις» των περιστάσεων. Σε αυτή την περίπτωση η αναβολή είναι ενδεχομένως ο μόνος τρόπος με τον οποίο το σώμα σου ζητά να ηρεμήσει.

Πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις την αναβλητικότητα;

Όποιος κι αν είναι ο λόγος που έχεις την τάση να αναβάλλεις τις υποχρεώσεις σου, σίγουρα αυτή σου η συμπεριφορά έχει αντίκτυπο τόσο στον συναισθηματικό τομέα όσο και στον κοινωνικό και επαγγελματικό. Πρέπει επομένως να θέσεις κάποιες προτεραιότητες ώστε να αντιμετωπίσεις αυτή σου τη συνήθεια και να αποφευχθούν οι αρνητικές της επιπτώσεις.

Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο βήμα είναι να δημιουργήσεις μία λίστα με στόχους και εργασίες που πρέπει να ολοκληρωθούν το επόμενο χρονικό διάστημα. Οι εργασίες αυτές είναι καλό να χωρίζονται σε μικρά κομμάτια και οι στόχοι που θέτεις να είναι ρεαλιστικοί και εφικτοί. Έτσι, θα είναι πιο εύκολο να ολοκληρωθούν, καθώς θα οργανώσεις καλύτερα τον χρόνο σου και θα ελέγχεις την εξέλιξή τους. Παράλληλα, καλό είναι να υπάρχει μία ιεράρχηση των εργασιών, ανάλογα με τη σημαντικότητά τους, ώστε οι σημαντικότερες να ολοκληρώνονται πρώτα, και έτσι να μειώνεται το άγχος σου.

Καθώς το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεσαι παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην αναβλητικότητα, πρέπει να το προσαρμόζεις κατάλληλα ώστε τελικά να είναι σύμμαχός σου. Μία πρόταση είναι να απομακρυνθούν αντικείμενα που αποσπούν τη προσοχή σου, όπως για παράδειγμα το κινητό ή το tablet. Επιπλέον, βοηθητικό μπορεί να είναι να χρησιμοποιηθούν υπενθυμίσεις σε σημεία που είναι ορατά, όπως για παράδειγμα επάνω στο ψυγείο, ή ακόμα και ειδοποιήσεις στο κινητό. Σημαντικό είναι επίσης ο χώρος στον οποίο δουλεύεις να είναι ζεστός και να σε εμπνέει, ώστε να κάνει την προσπάθειά σου πιο ευχάριστη.

Τέλος είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσεις τη σημαντικότητα μίας πράξης και των αποτελεσμάτων της, αλλά να αντιληφθείς και τους λόγους για τους οποίους την αναβάλλεις. Κατανοώντας τα αυτά θα είναι πιο εύκολο να διαχειριστείς τη συμπεριφορά σου, να συγκεντρωθείς και να αφιερώσεις χρόνο και προσπάθεια, ενώ παράλληλα θα αρχίσει να επικρατεί μία ισορροπία στην καθημερινότητά σου. Και αν δυσκολεύεσαι να το επιτύχεις μόνος σου, η βοήθεια ενός ειδικού θα είναι πολύτιμη. Φτάνει να τη ζητήσεις…

της Κατερίνας Σαρβάνη

Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια