ΕΝΟΧΗ: ΕΝΑ ΔΙΑΒΡΩΤΙΚΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Ενοχή: ένα διαβρωτικό συναίσθημα
Έκανες κάτι που εκ των υστέρων θεώρησες "λάθος"
και τώρα τρέχεις να κρυφτείς; Ακούς μια μυστηριώδη φωνή μέσα σου να σε
κατακρίνει; Πιστεύεις πως δεν υπάρχει τρόπος να επανορθώσεις και δυσκολεύεσαι
να κοιμηθείς τα βράδια; Πιστεύεις πως "είσαι ένας κακός ή εγωιστής
άνθρωπος", εν όψει κάθε λανθασμένης συμπεριφοράς σου;
Η βαθύτερη αιτία, που σε
οδηγεί, θέλοντας και μη, σ’ αυτόν τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς είναι η
ένοχη συνείδηση.
Η ενοχή φέρνει ψυχικό
βάρος, αρνητικά συναισθήματα - θυμό, άγχος, – απόλυτη σκέψη, νευρώσεις, σε
κάνει να νιώθεις ράκος ή να σφίγγεις τα δόντια για να μην καταρρεύσεις.
Η πηγή της ενοχής
βρίσκεται πίσω στην πρώιμη παιδική ηλικία, στον τρόπο που μεγάλωσες και στις
ελλειμματικές συναισθηματικές σχέσεις με τους γονείς σου. Με το πέρασμα του
χρόνου, οι εμπειρίες βιώνονται κάτω από το φόβο να μην πάψουν οι άλλοι να σ’ αγαπούν.
Έτσι, σιγά-σιγά, μ’ αυτόν τον προσανατολισμό, σου δημιουργούνται λανθασμένες
σκέψεις και αντιλήψεις.
Η ενοχή μπορεί να είναι
υγιής ή νοσηρή. Υγιής είναι η ενοχή για κάποιο παράπτωμα, για κάποια
ανεπανόρθωτη βλάβη, που προξένησες σε κάποιον. Αν συκοφαντήσεις, αν από
απροσεξία έγινες αιτία ατυχήματος ή αν παραβείς τους κανόνες μιας συναλλαγής,
τότε είναι επόμενο να νιώσεις την υγιή ενοχή. Αν όμως θεωρείς υπεύθυνο τον
εαυτό σου για όλους και για όλα γύρω σου, για την ευτυχία ή την δυστυχία τους,
τότε παίρνεις υπερβολική υπευθυνότητα – κυριολεκτικά τους κλέβεις την ευθύνη να
φτιάξουν την ζωή τους, όπως την θέλουν.
Σ’ αυτή την περίπτωση, η
ενοχή είναι νοσηρή, τοξική, με σοβαρό κόστος και επιβάρυνση των σχέσεων: Kάνεις
τα πάντα για να διευκολύνεις τη ζωή των άλλων, τρέχεις συνεχώς. Αυτοί όμως
γίνονται ακόρεστοι, δεν ικανοποιούνται με τίποτα, ζητούν, απαιτούν και
επικρίνουν. Κάποια στιγμή αγανακτείς ή αναπτύσσεις ψυχοσωματικές ασθένειες,
προς μεγάλη έκπληξη του απαιτητικού περιβάλλοντος, που θα προσπαθήσει να
χειριστεί την κατάσταση, ενισχύοντας την ενοχή σου με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη
χάσει τίποτα από τα κέρδη του.
Τι μπορείς να κάνεις λοιπόν;
Να συλλογιστείς πάνω στο συναίσθημα
των ενοχών σου, να αναζητήσεις τη ρίζα του, να θυμηθείς την παιδική σου
ηλικία.
Είναι πολύ πιθανόν να ανέλαβες από
μικρός/ή ευθύνες που δε σου αναλογούσαν- να είχες για παράδειγμα ένα γονιό που
θεωρούσες "αδύναμο" και άρχισες να τον στηρίζεις, νιώθοντας ενοχές
κάθε φορά που έπαιζες. Ενδέχεται, ακόμα, να υπήρχαν ισχυροί κανόνες και μεγάλες
προσδοκίες για σένα, με αποτέλεσμα να μην μπορούσες να εκφράσεις τον
αυθορμητισμό σου, αλλά αντίθετα να καταπίεζες τον εαυτό σου, νιώθοντας ενοχές
όταν παρέκκλινες από το "πρόγραμμα του σπιτιού" σου. Βρες τι είναι
αυτό που σε οδήγησε να γίνεις τόσο υπερβολικά "υπεύθυνο" άτομο.
Κρατούσες τα θεμέλια του σπιτιού σου και έτσι έμαθες ότι "είναι καθήκον
σου να τα αναλαμβάνεις όλα και να προσπαθείς συνέχεια για την τελειότητα";
ή "ότι δεν πρέπει να
πληγώνεις
τους άλλους;
Αφού μάθεις τι
κουβαλάς, αποχαιρέτησε τις πηγές των ενοχών σου.
Γράψε σε μια στήλη τις βαθύτερες
πεποιθήσεις και τους κανόνες σου και στη συνέχεια ρώτησε τον εαυτό σου:
Τι από αυτά είναι δικό μου και τι των γονιών
μου;
Τι πιστεύω πραγματικά εγώ για μένα, τη ζωή και τους ρόλους μου σ’ αυτήν;
Μπορώ να μετατρέψω τους κανόνες μου, κάνοντάς τους πιο
ευέλικτους;
Ένας τρόπος για να πετύχεις το
τελευταίο είναι να αλλάξεις τις "βαριές λέξεις" π.χ.
"πρέπει", "πάντα" με πιο "ήπιες" λέξεις π.χ.
"είναι καλό", "τις πιο πολλές φορές, όταν μπορώ".
Πάρε συναισθηματική απόσταση και κριτική στάση και απάντησε στις σκέψεις σου, οι οποίες προηγούνται ή συνδυάζονται με
τις ενοχές σου.
Για παράδειγμα, αντικατέστησε το
"Έπρεπε να είμαι εκεί για τα παιδιά μου και να μην δούλευα" με
"Ήταν σημαντικό για μένα να ήμουν συνέχεια με τα παιδιά μου, όμως οι
συνθήκες της ζωής δεν μου το επέτρεψαν. Έκανα ό,τι μπορούσα και νόμιζα καλύτερο".
Όταν,
τώρα, καταλάβεις πως οι ενοχές σου έχουν ρεαλιστική βάση:
Συζήτησε με τα άτομα που θεωρείς πως
"πλήγωσες ".
Μίλησε για το συναίσθημά
σου, αλλά με τέτοιο τρόπο ώστε να μην υπερβάλλεις. Για παράδειγμα, πες "Ήθελα να ήμουν περισσότερο κοντά σου.
Όμως, δεν μπόρεσα και νιώθω άσχημα για αυτό. Πώς ήταν για
σένα;" Είναι προτιμότερο να συζητήσεις ξεκάθαρα με τον άλλον, παρά να
γεμίσεις τον χρόνο που θεωρείς πως έχασες ή να προσπαθήσεις να εξαφανίσεις με
άλλα μέσα το "λάθος σου", καθώς αυτή η στάση εγκυμονεί κινδύνους. Για
παράδειγμα, οι γονείς που παρέχουν συνεχώς υλικά αγαθά στα παιδιά τους, για να
καλύψουν την συναισθηματική απόσταση, συχνά καταλήγουν να μεγαλώνουν
"κακομαθημένα παιδιά".
Εξέτασε τη συμπεριφορά που σε οδήγησε να νιώσεις ενοχές, αποδέξου το λάθος σου και δεσμεύσου στην αλλαγή.
Σταμάτα να κατηγορείς τον εαυτό σου
και να αναμένεις να φανείς τέλειος/α. Αντίθετα, δες τα λάθη σου και όλες τις
συμπεριφορές σου ως "μαθήματα ζωής και μέσα βελτίωσης".
Η ενοχή, όπως και κάθε συναίσθημα,
δεν είναι "αυτόματα κάτι εντελώς αρνητικό". Χρειαζόμαστε την ενοχή,
ώστε να μάθουμε τους κανόνες συμπεριφοράς, να αποκτήσουμε ενσυναίσθηση και
τελικά να διατηρήσουμε
ισότιμες
ανθρώπινες σχέσεις.
Η ένταση,
η συχνότητα και η αιτία της ενοχής είναι τα σημάδια που χρειάζεται να
εξετάσεις, ώστε να κινηθείς κατάλληλα.
Αν αισθάνεσαι, όμως, καθημερινά αυτό
το συναίσθημα και αδυνατείς να συγχωρήσεις τον εαυτό σου για τα λάθη σου,
χρειάζεται να προσπαθήσεις περισσότερο ζητώντας βοήθεια από κάποιον ειδικό
ψυχικής υγείας, καθώς ενδέχεται, τα μοτίβα που επαναλαμβάνεις στη ζωή σου
να σε οδηγούν στις ενοχές σου.
Ψυχολόγος -
Ψυχοθεραπεύτρια