ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΝΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΣΧΕΣΕΩΝ



Σχολείο: ένα εργαστήρι σχέσεων

Το κουδούνι ξαναχτυπά και οι πόρτες του σχολείου ανοίγουν για να υποδεχτούν τους  μαθητές. Η αυλή είναι γεμάτη με συναισθήματα· άγχος για μια καινούρια αρχή, ανυπομονησία για νέες γνωριμίες, χαρά για το αντάμωμα με τις παλιές παρέες, νοσταλγία για το καλοκαίρι που πέρασε, αγωνία για το νέο δάσκαλο, ενθουσιασμός για το μοίρασμα των καλοκαιρινών περιπετειών με τους φίλους. Μια καινούρια σχολική χρονιά ξεκινά, μια ακόμη χρονιά δημιουργίας, έκφρασης και αλληλεπίδρασης. Μία καινούρια δυναμική σχέσεων θέτει τις βάσεις της. Γιατί πάνω απ' όλα το σχολείο είναι σχέσεις και άνθρωποι, είναι συνεργασία και μοίρασμα. Είναι φιλία...

Έρευνες δείχνουν ότι χρειάζονται σύνολο περίπου 50 ωρών ώστε μια απλή γνωριμία να καταλήξει περιστασιακή φιλία και στη συνέχεια 90 ώρες για να αναβαθμιστεί η κατάσταση αυτή σε τυπική φιλία. Στη συνέχεια, περίπου 200 επιπλέον ώρες αλληλεπίδρασης μπορούν να αναπτύξουν μια "στενή φιλία"! Όπως γίνεται αντιληπτό λοιπόν, ο χώρος του σχολείου σαφέστατα παρέχει τις χρονικές τουλάχιστον προϋποθέσεις ανάπτυξής της. Το σχολείο αποτελεί ένα εργαστήριο όπου φιλίες δημιουργούνται, ενισχύονται, δοκιμάζονται, χαλάνε ή εδραιώνονται.


Τι είναι όμως φιλία;

Φιλία είναι η σχέση που περιλαμβάνει δύο πολύ σημαντικές διαστάσεις, την  αλληλεξάρτηση και την  εθελοντική συμμετοχή. Είναι μια πολύπλοκη διαδικασία και εμπειρία. Οι αληθινές φιλίες χαρακτηρίζονται από την επιθυμία κάθε μέλους να συνεργαστεί με τον άλλο, το αμοιβαίο ενδιαφέρον για τις εμπειρίες και τις σκέψεις του άλλου. Απαιτούν αμοιβαιότητα, θαυμασμό, σεβασμό, εμπιστοσύνη, συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη. Οι φιλίες αναπτύσσονται και εξελίσσονται καθ’ όσο ο ένας αποκαλύπτει σταδιακά κομμάτια του εαυτού του στον άλλο, κ έτσι το χτίσιμο της φιλίας συνταιριάζει και συγχρονίζεται με την αυτοαποκάλυψη  και το μοίρασμα.

Χαρακτηριστικά της φιλίας
Ποια είναι όμως εκείνα τα κύρια χαρακτηριστικά που διακρίνουν τις πραγματικές φιλικές σχέσεις;
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για τη δυναμική της σχέσης είναι αυτός της εμπιστοσύνης, υπό την έννοια της ειλικρίνειας και της αξιοπιστίας. Το άτομο μπορεί να βασιστεί στην αλήθεια του άλλου καθώς και στην υπόσχεση υποστήριξής του. Παράλληλα, υπάρχει ενσυναίσθηση, το άτομο έχει την ικανότητα δηλαδή να μπαίνει στη θέση του άλλου, να αντιλαμβάνεται το νόημα των εμπειριών και των συναισθημάτων του, ώστε να ενεργεί αντιστοίχως. Αυτό προϋποθέτει ότι είναι εκεί με υπομονή να το ακούσει και να επεξεργαστεί τα λεγόμενα του. Τέλος, βασικό στοιχείο της φιλικής σχέσης είναι η αποδοχή και η έλλειψη κριτικής. Υπάρχει σεβασμός για την άποψη του άλλου ακόμη κι αν αυτή διαφέρει μεταξύ των φίλων.


Γιατί είναι σημαντικές οι φιλίες στη ζωή μας;

Οι φιλίες δημιουργούν ευκαιρίες για παιδιά και εφήβους να αναπτύξουν κοινωνικές και διαπροσωπικές δεξιότητες. Περιλαμβάνουν  μια κοινωνική διάσταση που σχετίζεται με την ψυχολογική προσαρμογή και ευημερία.  Επιπλέον, οι φίλοι μπορούν να αποτελέσουν πηγή υποστήριξης και να βοηθήσουν στην  πρόσβαση σε διάφορους τύπους τόσο υλικών όσο και συμβολικών πόρων που ευνοούν το άτομο.
Βασική ικανοποίηση του ατόμου μέσα από τις φιλικές σχέσεις αποτελεί η εκπλήρωση  του αισθήματος του «ανήκειν». Μέσα από αυτές  τα άτομα νιώθουν αποδεκτά, διερευνούν την ταυτότητά τους, αναπτύσσουν το δυναμικό τους και επιβεβαιώνουν την αυτοεκτίμηση τους. Το να είναι κανείς κοινωνικά αποδεκτός ως μέλος μιας ομάδας, επηρεάζει τον τρόπο και το βαθμό συναισθηματικής σύνδεσης με την ομάδα αυτή αλλά παράλληλα ενισχύει τη διάθεση και την εικόνα εαυτού του.
Επιπλέον,  οι φιλίες παρέχουν αίσθημα ασφάλειας και υποστήριξης έναντι των περιβαλλοντικών πιέσεων, μέσα από ενσυναισθητικές  συμπεριφορές.  Η κοινωνική στήριξη μπορεί να αποτρέψει τις αρνητικές συνέπειες των εξωτερικών παραγόντων άγχους, όπως σχολικές προσαρμογές, εκφοβισμός, αποκλεισμός από συνομηλίκους  ή οικογενειακά προβλήματα. Μάλιστα, έρευνες καταδεικνύουν ότι οι φιλίες μετριάζουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της θυματοποίησης από συνομηλίκους.

Μπορεί μια φιλία να πάψει να είναι υγιής;

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου μια φιλία εξελίσσεται με τέτοιο τρόπο που τελικά δυσκολεύει παρά ευχαριστεί. Σημάδια μιας τέτοιας προβληματικής εξέλιξης είναι όταν:

1. Συνειδητοποιείτε ότι η παρέα με ένα συγκεκριμένο φίλο σας περισσότερο σας κάνει να αισθάνεστε χειρότερα παρά  καλύτερα.
2. Πιάνετε τον εαυτό σας να βρίσκει δικαιολογίες  ώστε να αποφύγετε  έναν φίλο ή να ακυρώσετε κοινά σας σχέδια.
3. Παρατηρείτε ότι ο φίλος σας σας αναζητά  μόνο όταν χρειάζεται κάτι από εσάς.
4. Ο φίλος σας προσπαθεί να σας απομονώσει από άλλες σχέσεις στη ζωή σας.
5. Είναι αρκετές οι φορές που χρειάζεται να τον υπερασπιστείτε όταν κοινοί σας γνωστοί σας επισημαίνουν άσχημη συμπεριφορά του απέναντι σας .
6. Παρόλο που οι φιλίες βασίζονται στην κοινωνική ανταλλαγή, νιώθετε ότι στη σχέση αυτή περισσότερο δίνετε παρά λαμβάνετε.

Δεν αξίζουν όλες οι φιλίες το ίδιο ώστε να αγωνιστείτε για αυτές. Όταν νιώθετε ότι μια σχέση σας κρατά πίσω ή σας σπρώχνει κάτω, είναι σίγουρα εντάξει το να αφήσετε αυτή τη φιλία να περάσει. Το όμορφο πράγμα για τις φιλίες είναι ότι είναι σχέσεις εθελοντικές και αν δεν βρίσκετε πλέον την αξία της επένδυσης σε κάποια από αυτές, έχετε τη δυνατότητα και το δικαίωμα να την αφήσετε.
Εάν, ωστόσο, εξακολουθείτε να πιστεύετε ότι η σχέση έχει αξία, τότε είναι θεμιτό  να προσπαθήσετε να την επιδιορθώσετε.
ü  Μιλήστε με το πρόσωπο που σας αφορά ξεκάθαρα. Συζητήστε τα πράγματα που σας προβλημάτισαν και εκφράστε τα συναισθήματα που σας δημιούργησαν. Είναι σημαντικό να επικεντρωθείτε στο πώς αισθάνεστε ή τι σκέφτεστε ως απάντηση της συμπεριφοράς του άλλου.
ü  Φροντίστε βέβαια να ακούσετε προσεκτικά τις απαντήσεις του άλλου στις ανησυχίες σας. Ίσως να μην έχει επίγνωση των συνεπειών της πράξης του ή  μπορεί  να έχει και αυτός ανησυχίες για τη δική σας συμπεριφορά που θα ήθελε να συζητήσει μαζί σας.
ü  Στη συνέχεια, προσπαθήστε να υιοθετήσετε μία αμοιβαία συμβιβαστική στάση ώστε να είστε και οι δύο μεριές ευχαριστημένες. Κάθε υγιής σχέση συνήθως συνεπάγεται συμβιβασμό και προσαρμογή στις ανάγκες ή τις επιθυμίες των άλλων. Οι φιλίες χρειάζονται δύο για να λειτουργήσουν.

Η φιλία αποτελεί θεμελιώδη αξία και σταθερά για τη ζωή του ατόμου. Η παρουσία ισχυρών φιλιών είναι στην πραγματικότητα ενδεικτική της συνολικής υγείας και ποιότητας ζωής του ατόμου. Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά που έχουν φίλους τείνουν να αποδίδουν καλύτερα στο σχολείο και να έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, σε σχέση με τα παιδιά που είναι κοινωνικά απομονωμένα. Τα παιδιά, που δυσκολεύονται να δημιουργήσουν φιλίες, συχνά έχουν το αίσθημα απογοήτευσης με τον εαυτό τους και νιώθουν μοναξιά. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό να διδαχτούν τις κοινωνικές δεξιότητες για το πώς αναπτύσσονται και δημιουργούνται οι φιλίες, ούτως ώστε να αποκτήσουν περισσότερη αυτοπεποίθηση και να είναι πιο αισιόδοξα. Ο χώρος του σχολείου αποτελεί βασικό πυρήνα δημιουργίας φιλικών σχέσεων. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν γονείς και εκπαιδευτικοί να λειτουργούν ενισχυτικά στην ανάπτυξη φιλικών σχέσεων, τονίζοντας τη σημασία και τα οφέλη της, προωθώντας τη συνεργασία και την ομαδικότητα, αγκαλιάζοντας τη διαφορετικότητα, δίνοντας εναλλακτικές επίλυσης συγκρούσεων και κυρίως λειτουργώντας ως υγιή πρότυπα. Οι άνθρωποι με καλούς φίλους συχνά αισθάνονται πιο ευτυχισμένοι, λιγότερο άγχος και μεγαλύτερο αίσθημα αποδοχής. Η φιλία είναι θαυμάσια χωρίς να σημαίνει ότι είναι εύκολη, απαιτεί χρόνο, προσπάθεια και συμβιβασμό.

Δεν μπορώ να σου δώσω λύσεις για όλα τα προβλήματα της ζωής σου, ούτε έχω απαντήσεις για τις αμφιβολίες και τους φόβους σου όμως μπορώ να σ’ ακούσω και να τα μοιραστώ μαζί σου. Δεν μπορώ ν’ αλλάξω το παρελθόν ή το μέλλον σου. Όμως όταν με χρειάζεσαι θα είμαι εκεί μαζί σου.
Απόσπασμα από το «Ποίημα στους φίλους», Χόρχε Λουίς Μπόρχες
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια